Қант диабеті - бұл кез-келген ересек адам туралы естіген кең таралған ауру. Ол өмірде туа біткен немесе жүре пайда болуы мүмкін, бірақ кез келген жағдайда созылмалы сипатта болады және оны толық емдеу мүмкін емес. Көпшілік қант диабеті ауру емес, өмір салты деп естіген. Ақыр соңында, пациент өмір бойы арнайы диетада отыруы және инсулин инъекциясын әрдайым емес, жеке таңдалған дәрі-дәрмектерді қолдануы керек. Жалпы, қант диабетіндегі тамақтануды сөздің кең мағынасында диета деп санауға болмайды, өйткені онда шектеулер көп емес, және тыйым салынған өнімдердің көпшілігі ұқсас дәмдік қасиеттермен алмастырылуы мүмкін, бірақ сезімтал организм үшін қауіпсіз диабеттік.
ҚАНТ ДИАБЕТІ ДЕГЕНІМІЗ НЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Қант диабеті - бұл глюкозаның метаболизмі бұзылған созылмалы ауру. Бұл ұйқы безі жасушалары шығаратын инсулин гормоны мөлшерінің азаюының салдары болуы мүмкін, содан кейін 1 типті қант диабеті диагнозы қойылады (инсулинге тәуелді) немесе семіздікке, қатты стресстің пайда болуына әкеліп соқтыратын шамадан тыс тамақтанудың нәтижесі болады. басқа факторлар, содан кейін 2 типті қант диабеті дамиды (инсулинге тәуелді емес).
Инсулин - қанға бөлінетін, глюкоза молекуласын ұстап, оны қажетті жасушаларға жеткізетін биологиялық белсенді зат.
Қазіргі кезде бұл диабеттің екінші типі жиі анықталады және дәрігерлердің мұқият назарын қажет етеді, сондай-ақ тамақтанудың арнайы қағидаларын сақтау керек, өйткені бұл адам салауатты өмір салтын тудырады. Денедегі көмірсулардың көп мөлшерін үнемі қабылдаған кезде ұйқы безі тозуға жұмыс істейді және ақыр соңында не өз қызметімен күресуді тоқтатады, не жасушалар мен ұлпалар қабылдамайтын «зақымдалған» инсулин шығарады. Бұл дегеніміз, мұндай инсулин глюкозаны ұстап, оны тағайындалған жерге жеткізе алмайды, өйткені жасушалар оны «көрмейді», яғни. оған деген сезімталдықты дамытады. Мұнда гормональды фонның жасқа байланысты өзгеруі маңызды рөл атқармайды.
Екі жағдайда да қандағы глюкозаның (қанттың) концентрациясы күрт жоғарылайды және тән белгілер дамиды:
• ашқарақтық;
• құрғақ аузы;
• әлсіздік;
• көру қабілетінің нашарлауы;
• тәбеттің жоғарылауы және т. б.
2 типті қант диабеті жиі диагноз қойылады, дәлірек айтқанда науқастардың 85-90% -ында. Әдетте бұл 40 жылдан кейін, әсіресе 65 жылдан кейін пайда болады. Егде жастағы адамдардың көмірсулардың метаболизмі бұзылыстарының дамуына осындай сезімталдығы физикалық белсенділіктің төмендеуі және глюкозаның негізгі тұтынушысы болып табылатын бұлшықет массасының төмендеуі салдары болып табылады, және барған сайын байқалатын іштегі семіздік қосымша факторға айналуда инсулинге тәуелді емес диабеттің даму қаупі.
Іштің семіздігі - бұл іштегі май тіндерінің шөгінділері.
Қант диабетін анықтау қиын емес. Ол үшін қандағы глюкоза анализі жасалады. Жақсартылған индикаторларды алу емдеудің оңтайлы тактикасын таңдау және таңдау үшін себеп болады, оның міндетті компоненттерінің бірі тамақтануды түзету болып табылады.
НЕЛІКТЕН ТАМАҚТАНУДЫҢ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІН САҚТАУ МАҢЫЗДЫ
Қант диабетінің кез-келген түрімен қандағы қант деңгейі жоғарылайды, бірақ бұған қарамастан жасушалар инсулин тапшылығына немесе инсулинге төзімділіктің дамуына байланысты оны ала алмайды. Глюкоза көмірсулардың ыдырауының өнімі болып табылатын моносахарид болғандықтан, ол организмнің негізгі энергия көзі ретінде әрекет етеді. Сондықтан, егер тіндер оны жеткілікті мөлшерде қабылдамаса, олар аштық сезінеді, бұл миға тиісті жүйке импульстарының берілуіне байланысты адамдарда осындай сезім пайда болуына әкеледі. Сондықтан, қант диабетімен ауыратын науқастар, әсіресе, тәтті тамақ ішкеннен кейін бір сағат өткен соң, бір нәрсе жегісі келеді.
Нәтижесінде пациенттер жоғары калориялы көмірсутегі бар тағамдарды ашық түрде жейді, бұл 2 типті қант диабетінде тез салмақ қосуға және семіздіктің өршуіне әкеледі. Бұл қандағы глюкоза деңгейінің одан да үлкен секіруіне, ұйқы безіне жүктеменің артуына, инсулин өндірісінің жоғарылауына, тіндердің оған төзімділігінің жоғарылауына, жағдайдың нашарлауына, яғни жауыздықтың пайда болуына әкеледі жабық шеңбер.
Мұндай жағдайларда, егер сіз уақтылы араласпасаңыз және осы циклді бұзбасаңыз, қанттың жоғары деңгейі (гипергликемия) кетоацидоздың және диабеттік команың дамуына әкеледі. Бастапқыда пациент қатты шөлдеуді сезінеді және жиі дәретханаға барады, содан кейін әлсіздік, ентігу тез қосылады, ацетонның аузынан және зәрден болатын иісі пайда болады, жүрек айнуы мен құсу пайда болады. Құзыретті медициналық көмек болмаған жағдайда, абыржу және ақыр соңында диабеттік кома пайда болады.
Сонымен қатар, ұзақ мерзімді бақыланбайтын қант диабеті (декомпенсацияланған):
• кейінгі қайтымсыз соқырлықпен торлы қабықтың зақымдануы;
• бүйрек функциясының бұзылуы және созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі;
• аяғындағы нашар емдейтін трофикалық жаралар, емдеу өте қиын;
• қаңқаның кез-келген сүйектерінің, соның ішінде омыртқаның, тіпті аз соққы кезінде де сыну мүмкіндігіне толы остеопороз;
• жүрек пен қан тамырларының, ас қорыту жолдарының мүшелерінің және т. б.
Сондықтан қант диабетін дер кезінде анықтап, эндокринолог тағайындаған дәрі-дәрмектерді қабылдау ғана емес, сонымен қатар тамақтануға қатысты ұсыныстарды қатаң сақтау маңызды.
ДИЕТАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1 және 2 типті қант диабетіне арналған диетада пациенттер түсінуі керек кейбір айырмашылықтар бар. Пациенттер инсулинге тұрақты инъекция түрінде өмір бойына алмастыру терапиясын алатын инсулинге тәуелді қант диабеті кезінде тамақтануға қатысты әр түрлі елдердегі дәрігерлер қарапайым көмірсуларды әр түрлі жолмен шектеу қажеттілігін қарастырады.
Шетелдік эндокринологтар 1 типті қант диабетіндегі тұтыну мөлшерін дұрыс таңдалған инсулин терапиясымен азайту қажет емес деп санайды. Отандық дәрігерлер бұл жағымсыз салдарға толы деп санайды және инсулинге тәуелді емес қант диабетіндегідей қарапайым көмірсулардың тұтынылуын шектеу керек, бірақ оларды толығымен тастап кетпеуді талап етеді. Екінші типтегі қант диабетінде мұндай даулар орынсыз, өйткені онымен бірге қантты қолдану ауыр зардаптарға айналуы мүмкін, бұл кез-келген елде күмән туғызбайды.
Сонымен қатар, 1 типті қант диабетімен ауыратын адамдар нанның (XE) бірлігін санауы керек, ал екінші типтегі қант диабетімен ауыратын адамдар гликемиялық индексті (GI) анықтай алуы керек. Тамақтану күнделікті рационның осы көрсеткіштері әзірленген нормаларға сәйкес келетін етіп құрылымдалуы керек.
Сондықтан, бүгінгі күні қант диабетімен ауыратын науқастарға әр түрлі модификациядағы No9 диета деп аталады, олардың айырмашылықтары шамалы. Белгілі бір науқас үшін қай кестені қолайлы деп эндокринолог анализ нәтижелері мен адамның жағдайына сүйене отырып анықтайды.
Жалпы, No9 диета тұтынылатын қарапайым көмірсулардың мөлшерін азайту және сәйкесінше қандағы глюкозаның деңгейін төмендету арқылы көмірсулар алмасуын қалыпқа келтіретіндей етіп жасалған. Нәтижесінде қандағы қанттың мөлшерін қалыпқа келтіруге болады, май алмасуының мүмкін бұзылулары мен аурудың асқынуына жол бермейді.
Диета No9 физиологиялық норма шегінде ақуызды тағамдардың мөлшерін сақтай отырып, күнделікті көмірсулардың 300 г артық емес тұтыну аясында қарапайым көмірсулардан толық бас тартуды болжайды.
НЕГІЗГІ ТАМАҚТАНУ ПРИНЦИПТЕРІ
Кез-келген типтегі қант диабеті кезінде келесі ұсыныстарды сақтау қажет:
• тамақ, әрине, бөлшек болуы керек және кем дегенде 5 тамақтан тұрады, әсіресе инсулинге тәуелді формада;
• таңғы ас - бұл міндетті тамақ;
• мәзірді жасаған кезде ақуыздардың (ет, балық тағамдары, сүт өнімдері), көмірсулардың (жарма, нан) және көкөністердің физиологиялық арақатынасын сақтау керек, олар тиісінше 25%, 25% және 50% құрайды;
• қоректік артықшылық әрқашан гликемиялық индексі төмен және өсімдік талшықтарының пайызы жоғары тағамдарға беріледі;
• әр тамақ көкөністерден басталады, ал ақуыз ең соңында қалады;
• тұз мөлшері тәулігіне 5 г аспауы керек;
• салмақты азайту үшін, қажет болса, қант диабетімен ораза ұстауға тыйым салынады, бұл физикалық белсенділікті арттыру арқылы жүзеге асырылады;
• көкөністерді пісіру әдісін таңдағанда, минималды термиялық өңдеуге артықшылық беру ұсынылады немесе оны толығымен тастаңыз, қайнату, пісіру және бумен пісіру өте қолайлы;
• Қант диабетіне қарсы вегетариандық диета - бұл ең жақсы таңдау емес, ол аурудың дамуын жақсартады және инсулинге сезімталдықты арттырады, сіз тек эндокринологтың рұқсатымен ғана ауыса аласыз.
1 ТИПТІ ДИАБЕТКЕ АРНАЛҒАН ТАМАҚТАНУ
Инсулинге тәуелді қант диабеті әдетте бала кезінен диагноз қойылады. Оның дамуының себебі инсулинді синтездейтін ұйқы безі жасушаларының бұзылуы болғандықтан, науқастарға инсулин терапиясы тағайындалуы керек, ал дәрі-дәрмектер мен дозалары жеке таңдалады. Инсулинді инъекциялау организмдегі гормонды өндірудің тапшылығын толығымен жабады, сондықтан диетада айтарлықтай шектеулер қажет емес, бірақ баланың ата-анасы, содан кейін өзі тұтынылатын көмірсулардың мөлшерін сәйкесінше есептеп үйренуі керек енгізілген инсулин дозасы. Осы мақсатта әр өнімнің астық бірліктері деп аталатын кестелер арнайы құрылды.
1 типті қант диабетінде тек бас тарту керек:
• кез-келген тәтті сусындар, соның ішінде шырындар;
• дайын таңғы ас;
• кондитерлік өнімдер.
Сіз бір тағамға 7 XE-ден көп емес, тәулігіне 25 XE дейін жей аласыз. Бұл жағдайда тамақтанатын барлық көмірсулардың мөлшері бір қызмет ету көлеміне шаққанда шығарылады. Мысалы, 2 XE 3 ас қасықтан тұрады. л. дайын макарон, 4 ас қасық. л. күріш, 14 ас қасық. л. бұршақ тұқымдастар немесе 420 г қызанақ.
1 XE 12 г көмірсу немесе 20 г нанға тең.
Тәттілерге қатаң тыйым салынбайды, бірақ тәулігіне бірнеше рет қандағы глюкозаның деңгейін бақылайтындар ғана оны ала алады, олар XE-ді дәл есептейді және енгізілген инсулин дозасын өз бетінше реттей алады.
Қант диабетінің 1 типіндегі ауыр түрінде пациенттерге No9b диета және көп мөлшерде инсулин тағайындалады. Ол 400-450 г көмірсуды қолдануды қамтиды және қазіргі заманғы адамдардың диетасына өте жақын. Күнделікті 20-30 г қант тұтынуға рұқсат етіледі.
Пациенттің жағдайын бақылайтын эндокринолог дәрігердің қандай түріне байланысты жеке дозалар арасында тағам мөлшерін қалай бөлуге болатынын міндетті түрде айтады. Сонымен, инсулинді күніне екі рет енгізгенде (таңертең және түстен кейін) мәзірді жалпы көмірсулардың күнделікті тұтынуының 2/3 бөлігі осы уақытқа келетін етіп жасау керек. Сонымен қатар, әр инъекциядан кейін сізге 2 рет тамақтану керек - инъекциядан 15 минуттан кейін және содан кейін 3 сағаттан соң. Факциялық тамақтану және XE мөлшерін бақылау 1 типті қант диабеті үшін диетаның негізі болып табылады.
Егер инъекциядан кейін науқас кенеттен әлсіздік сезінсе, бұл денеде глюкозаның жетіспеушілігін көрсетеді. Мұндай жағдайларда сіз дереу қара шоколадтың бір бөлігін жеуіңіз керек.
Осылайша, аурудың инсулинге тәуелді түріндегі негізгі қиындық тағамның түрін емес, оның көлемін бақылау және нан бірліктерін санау қажеттілігінде.
2 ТИПТІ ҚАНТ ДИАБЕТІНЕ АРНАЛҒАН ТАМАҚТАНУ
Көп жағдайда семіздік аурудың негізгі себебі болып табылады. Сондықтан 2 типті диабетке арналған диета асқынуларды емдеу мен алдын-алудың бірінші және негізгі компоненті болып табылады. Оның көмегімен қант деңгейін қалыпқа келтіруге және салмақты бақылауға болады, осылайша жағымсыз өзгерістер мен жағдайдың нашарлауына жол бермейді.
Барлық пациенттер қандағы глюкозаның деңгейін күнделікті тұрмыстық глюкометрлер көмегімен бақылап отыруы керек, егер тұрақты жоғары көрсеткіштер болса, дереу дәрігермен кеңесу керек.
Егер пациентке аурудың инсулинге тәуелді емес түрі жеңіл немесе орташа дәрежеде диагноз қойылса және оның салмағы қалыпты шектерде болса, оған тәуліктік калория мөлшері 2500 ккал-ға дейін No9 негізгі диета тағайындалады. Мұндай жағдайларда сіз тәулігіне әр түрлі көздерден 275-300 г-нан көп емес күрделі көмірсулар тұтына аласыз.
Семіздік болған кезде глюкоза деңгейін қалыпты деңгейде ұстап қана қоймай, салмақты азайту қажет, өйткені оның асып кетуі емдеудің тиімділігі мен науқастардың әл-ауқатына кері әсер етеді. Сондықтан, мұндай жағдайларда пациенттерге күнделікті тұтынылатын күрделі көмірсулардың рұқсат етілген мөлшерінің анағұрлым үлкен шектелуіне байланысты калория мөлшері төмендеуімен сипатталатын №9 диеталық диета тағайындалады. Бұл жағдайда эндокринолог семіздік дәрежесіне қарай бұл көрсеткішті жеке есептейді. Сондықтан әртүрлі жағдайларда пациенттерге 100-ден 225 г дейін көмірсулар тұтынуға рұқсат етілуі мүмкін, ал жалпы калория мөлшері тәулігіне 1700 ккал-дан аспауы керек.
НЕ РҰҚСАТ ЕТІЛМЕЙДІ
Сонымен, 2 типті қант диабеті кезінде диетадан жылдам көмірсулар деп аталатын тағамдарды, яғни глюкозаға дейін ыдырайтын және 15 минут ішінде қанға сіңетін тағамдарды толық алып тастау керек. Олар тез қуат береді, бірақ қанықтылық сезімін тудырмайды, сондықтан оларды жеп болғаннан кейін аштық өте тез оралады. Оларға мыналар жатады:
• қант;
• бал;
• кондитерлік өнімдер, классикалық тоқаштар;
• балмұздақ, шоколад;
• мармелад, джем, джем, консервілер;
• тәтті көкөністер, жемістер, жидектер (жүзім, банан, құрма, ананас, хурма, кептірілген жемістер);
• ақ нан, бөлке;
• жарма;
• ысталған ет, майлы тағамдар;
• майонез;
• фаст-фуд, тағамдар.
Қант диабетімен ауыратындар үшін арнайы рецептер, соның ішінде рұқсат етілген өнімдер, пісіруге арналған.
9-шы диета толық бас тартуды қажет етпейді, бірақ тұтынылатын мөлшерді барынша азайтуды ұсынады:
• картоп;
• қызылша;
• дән;
• сәбіздер;
• соя өнімдері;
• макарон;
• нан.
Егер сіз семіздікке ұшырасаңыз, құрамында майы көп барлық тағамдардан бас тартуыңыз керек:
• май және өсімдік майы, спрэд;
• қаймақ, майлы ірімшіктер, сүзбе, кілегей;
• шошқа майы, майлы ет және балық, терісі бар тауық еті;
• жаңғақтар, тұқымдар;
• алкоголь және т. б.
Мұндай жағдайларда бұл өнімдерді көмірсулар метаболизміне тиімді әсер ететін көкөністермен ауыстырған жөн. Бұл жапырақты жасыл, баклажан, қияр, репа, гүлді қырыққабат, асқабақ, цуккини, шалғам және т. б.
Майдың көп мөлшері бар тағамдардан, атап айтқанда консервілерден, ет өңдеу өнеркәсібінің өнімдерінен, тұздықтардан бас тартуға тырысу керек. Оларды қайнатылған немесе бұқтырылған диеталық ет (тауық еті, қоян, күркетауық, қоспасыз майсыз йогурт) ауыстырады.
НЕ ІСТЕЙ АЛАДЫ
Көмірсулар күнделікті тамақтанудың ажырамас бөлігі болып табылады және олар диабеттің мәзірінде болуы керек, бірақ тек қолайлы мөлшерде. Пациенттерге тек баяу сіңірілетін және құрамында талшық мөлшері көп тағамдарды жеуге рұқсат етіледі. Ол:
• көкөністер;
• кебек қосылған дәнді нан;
• тазартылған күріштен басқа, дәнді дақылдар (8-10 ас қасық).
Қант диабетімен ауыратындарға кез-келген түрде тыйым салынғандықтан, оның құрамында глюкоза жоқ алмастырғыштар арнайы жасалған. Олардың көпшілігі қантқа қарағанда бірнеше есе тәтті және оларды минималды мөлшерде қолдануға болады. Қазіргі заманғы тәттілендіргіштерге ксилитол, стевия, сорбит, фруктоза жатады. Бірақ зерттеулер олардың кейбірінің ағзаға кері әсерін тигізетіндігін көрсетті. Стевия бүгінгі күні ең қауіпсіз қант алмастырғыш болып саналады. Ол табиғи шикізаттан алынады, ал тәттілігінде ол қанттан 10-30 есе асып түседі (босату формасына байланысты: шөптен алынған ұнтақ немесе стевиозид деп аталатын сығынды).
Науқастар үшін тағамдардың гликемиялық индексін білу маңызды. Бүгінгі таңда таңдау бойынша жылжуға және тұтынудың рұқсат етілген мөлшерін дұрыс есептеуге көмектесетін арнайы кестелер бар. Қант диабетінде GI мөлшері 55-тен төмен тағамдарға (алма, қияр, шие, брокколи, салат, сүт, гүлді қырыққабат және т. б. ) басымдық беру керек. Олар баяу ыдырайды және қандағы қант деңгейінің жоғарылауына әкеледі немесе мүлдем болмайды. Мұндай өнімдерді бір тамақтану кезінде 200 г дейін жеуге болады, бірақ жақсырақ ақуызды тағаммен бірге.
Термиялық өңдеу GI-ді жоғарылатады.
Қолдануға рұқсат етіледі:
• картоп (тәулігіне 200 г артық емес);
• ет және көкөніс сорпасына негізделген тағамдар;
• майсыз ет пен балық (тауық, күркетауық, поллок, шортан, хек);
• жасымық;
• майсыз ашытылған сүт және сүт өнімдері, май мөлшері 30% -дан төмен ірімшіктер;
• жұмыртқа (аптасына 3-4, бірақ күніне 1-ден көп емес);
• өсімдік майы (тәулігіне 1 ас қасықтан артық емес);
• диабетпен ауыратындарға арналған арнайы тәттілер, вафли, нан.
Үйде компоттар жасағанда, оларға қанттың орнына тәттілендіргіштер қосылады.
ГЕСТАЦИЯЛЫҚ ҚАНТ ДИАБЕТІ КЕЗІНДЕ ТАМАҚТАНУ
Қант диабетінің дамуына генетикалық бейімділігі бар жүкті әйелдер 20-24 аптада гестациялық қант диабеті деп аталуы мүмкін. Бұл инсулинге тіндердің тұқым қуалайтын төмендеген сезімталдығының болуы аясында пайда болады, жүктілік кезінде гормондар көбейген: эстроген, пролактин, кортизол. Олар инсулинді блоктауға және қандағы қанттың жоғарылауына қабілетті.
Көбінесе, босанғаннан кейін көмірсулар метаболизмі біртіндеп қалыпқа келеді, өйткені гормоналды фон қалыпқа келеді. Бірақ, егер тамақтану мен тамақтанудың негізгі қағидалары сақталмаса, қант диабетін сақтау қаупі ғана емес, сонымен қатар асқынулардың дамуы мүмкін, олар мерзімінен бұрын босануға, анасында пиелонефритке, көз түбінің патологиясына, сондай-ақ босану кезіндегі асқынулар. Жүктілік кезіндегі гестациялық қант диабетін уақтылы анықтау мақсатында қандағы глюкоза анализі үнемі өткізіліп тұрады, егер гипергликемия анықталса, диета тағайындалады.
Мұндай жағдайларда әйелдерге:
• қарапайым көмірсуларды диетадан толықтай алып тастаңыз (бірдей қант, кондитерлік өнімдер, шоколад, тоқаштар, ақ және қара нан, банандар, жүзім, шырындар, кептірілген жемістер және т. б. );
• күрделі көмірсулардың қабылдауын дәрігер ұсынған мөлшермен шектеу;
• көкөністерге, қантсыз жемістерге арналған күнделікті диетаның көп бөлігін алып тастаңыз;
• майлы тағамдарды, қуырылған тағамдарды, жартылай фабрикаттарды, түрлі шұжықтарды, ысталған өнімдерді қабылдаудан бас тартуға;
• өнімдерді дайындау әдісін таңдағанда, пісіруге, бұқтыруға, бумен пісіруге артықшылық беріңіз;
• 3 негізгі тағамды (таңғы ас, түскі және кешкі ас), сонымен қатар қосымша 2 қосымша (екінші таңғы ас, түстен кейінгі тағамдар) бөліп көрсете отырып, әр 2 сағат сайын бөлшектеп жеу;
• кем дегенде 1, 5 литр су ішу керек.
Жүктілік кезеңіндегі қант диабетімен ауыратын жүкті әйелдерге әр тамақтанғаннан кейін қандағы қант мөлшерін өлшеу ұсынылады.
